| ฌาน
คือ การเพ่ง การฝึกจิต การอบรมจิต ตามปกติจิตของมนุษย์ทั่วๆไปที่ไม่ได้รับการฝึกย่อมวุ่นวาย
ร้อนรน ไม่เป็นสุข ไม่มีพลัง ไม่มีอำนาจ ไม่ควรแก่การงาน
จิตที่ฝึกดีแล้ว
อบรมดีแล้ว บังคบดีแล้ว เพ่งดีแล้ว ย่อมไม่วุ่นวาย ไม่ร้อนรน
เป็นสุข มีพลัง มีอำนาจ ควรแก่การงาน
การฝึกจิตหรือการอบรมจิต
จิตจะสงบเป็นฌาน ต้องกำจัดนิวรณ์ที่เป็นเครื่องกั้นจิต
เป็นสิ่งที่กั้นจิตไม่ให้บรรลุณาน และการจะกำจัดนิวรณ์ได้
ต้องมีศีลให้บริสุทธิ์เสียก่อน นิวรณ์นั้นมี ๕ ประการ
คือ
- กาม
คือ ความกำหนัด
- พยาบาท
คือ ความคิดร้าย ความขัดเคืองแค้นใจ
- ถีนมิทธะ
คือ ความหดหู่ ความง่วงเหงาซึมเซา
- อุทธัจจกุกกุจจะ
คือ ความฟุ้งซ่าน ความร้อนรนใจ
- วิจิกิจฉา
คือ ความลังเลสงสัย
|
 |
|
| ฌาน
มี ๒ อย่าง คือ รูปฌาน ๔ และอรูปฌาน ๔ |
รูปฌาน มี ๔ คือ:-
- เมื่อละอกุศลธรรม (นิวรณ์) แล้วย่อมบรรลุ ปฐมฌาน
อันมี วิตก, วิจาร (ความนึกคิดที่เป็นกุศลธรรม)
- เมื่อละวิตก วิจาร แล้วย่อมบรรลุ ทุติยฌาน
อันมี ปีติ (ความอิ่มใจ, ความดื่มด่ำในใจ)
- เมื่อละปีติ แล้วย่อมบรรลุ ตติยฌาน
อันมี สุข
- เมื่อละสุข แล้วย่อมบรรลุ จตุตถฌาน
อันมี อุเบกขา และจิตเป็นหนึ่ง
|
ฌานแต่ละชั้นต้องฝึกปฏิบัติจนชำนาญเสียก่อน
จึงค่อยเลื่อนขั้นต่อๆไป เมื่อบรรลุ จตุตถฌาน ปฏิบัติจนชำนาญดีแล้ว
เป็นจตุตถฌานอย่างประณีต จิตย่อมมีพลังมีอำนาจ ควรแก่การนำไปใช้งาน
คือ วิชชา ๓, วิชชา ๘, หรืออภิญญา ๖
รูปฌานทั้ง
๔ นี้ ถ้าผู้ปฏิบัติได้ฌานใด อย่างเลว, อย่างกลาง,
หรืออย่างประณีต เมื่อสิ้นชีวิตในขณะนั้น ย่อมไปเกิดเป็นรูปพรหมตามอำนาจฌานนั้นๆ
และรูปพรหมนั้นก็มีอยู่หลายชั้นมาก
อรูปฌาน
มี ๔ คือ:-
เมื่อชำนาญในรูปฌานดีแล้ว
หากปรารถนาฌานที่มีความประณีตยิ่งขึ้น พึงละความกำหนดหมายในรูป
(รูปสัญญา) ซึ่งยังหยาบไม่ประณีตพอ
- เมื่อเพ่งความว่างอันไม่มีสิ้นสุด ย่อมบรรลุ
อากาสานัญจายตนะฌาน
- เมื่อวิญญาณอันไม่มีสิ้นสุด ย่อมบรรลุ
วิญญาณัญจายตนะฌาน
- เมื่อเพ่งความไม่มีอะไรๆ ย่อมบรรลุ อากิญจัญญายตนะฌาน
- เมื่อเพ่งความไม่มีอะไรละเอียดยิ่งขึ้น
ย่อมบรรลุ เนวสัญญานาสัญญายตนะฌาน
|
ผู้บรรลุ
อรูปฌาน ย่อมเสวยสุขยิ่งกว่า รูปฌาน
ตามลำดับชั้นขึ้นไป ผู้ได้อรูปฌานชั้นใด และสิ้นชีวิตในอรูปฌานนั้นย่อมไปเกิดเป็น
อรูปพรหม (พระพรหมที่ไม่มีร่างกายมีแต่จิต)ชั้นนั้นๆ
ซึ่งมี ๔ ชั้นตามชื่อของอรูปฌาน
เรื่องของฌานทั้ง
๘ ขั้นนี้ พระผู้มีพระภาคตรัสไว้อย่างละเอียดพิสดารมากใน
โปฏฐปาทสูตร พระไตรปิฎกเล่ม
๙ หน้า ๒๙๙ ในที่นี้คัดมาแต่พอประมาณ เอาเฉพาะหลักสำคัญๆก่อน
ผู้เริ่มศึกษาจะได้ไม่สับสน ผู้ใคร่จะรู้ยิ่งขึ้นพึงศึกษาได้จากพระสูตรโดยตรงเทอญ |
|
|
ความดับแห่งเคริ่องปรุงแต่งตามลำดับชั้น
...ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
เรากล่าวความดับแห่งอนุบุพพสังขาร (เครื่องปรุงแต่งตามลำดับชั้น)
ดังนี้:-
|
- วาจา ของผู้บรรลุปฐมฌาน
ย่อมดับ
- วิตก(ตรึก,นึก) วิจาร(ตรอง,คิด)
ของผู้บรรลุทุติยฌาน ย่อมดับ
- ปีติ ของผู้บรรลุตติยฌาน
ย่อมดับ
- ลมหายใจเข้าออก ของผู้บรรลุจตุตถฌาน
ย่อมดับ
- รูปสัญญา ของผู้บรรลุอากาสานัญจายตนะฌาน
ย่อมดับ
- อากาสานัญจายตนะ สัญญา ของผู้บรรลุวิญญานัญจายตนะฌาน
ย่อมดับ
- วิญญานัญจายตนะสัญญา ของผู้บรรลุอากิญจัญญายตนะฌาน
ย่อมดับ
- อากิญจัญญายตนะสัญญา ของผู้บรรลุเนวสัญญานาสัญญายตนะฌาน
ย่อมดับ
- สัญญาและเวทนา ของผู้บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ
ย่อมดับ
- ราคะ โทสะ และโมหะ ของพระขีณาสะพะ(พระอะระหันต์)
ย่อมดับ...
(สังยุตนิกาย
สฬายตนะวรรค เล่ม ๑๘ หน้า ๒๖๘)
|
 |
|
| |
| ความสุขตามลำดับฌาน |
| |
...ดูก่อนอานันทะ
กามคุณ ๕ เหล่านี้ คือ รูป, เสียง, กลิ่น, รส, และโผฏฐัพพะ
(สิ่งที่ถูกต้อง สัมผัสได้) อันน่าปรารถนา น่าใคร่
น่าพอใจ มีเสน่ห์ ชวนกำหนัด เป็นความสุขกาย สุขใจของชาวบ้าน......
- ปฐมฌาน เป็นความสุขที่ดีกว่า
ประณีตกว่า.... กามคุณ
๕
- ทุติยฌาน เป็นความสุขที่ดีกว่า
ประณีตกว่า.... ปฐมฌาน
- ตติยฌาน เป็นความสุขที่ดีกว่า
ประณีตกว่า.... ทุติยฌาน
- จตุตถฌาน เป็นความสุขที่ดีกว่า
ประณีตกว่า.... ตติยณาน
- อากาสานัญจายตนะฌาน
เป็นความสุขที่ดีกว่า ประณีตกว่า.... จตุตถฌาน
- วิญญานัญจายตนะฌาน
เป็นความสุขที่ดีกว่า ประณีตกว่า.... อากาสานัญจายตนะฌาน
- อากิญจัญญายตนะฌาน เป็นความสุขที่ดีกว่า
ประณีตกว่า.... วิญญานัญจายตนะฌาน
- เนวสัญญานาสัญญายตนะฌาน
เป็นความสุขที่ดีกว่า ประณีตกว่า.... อากิญจัญญายตนะฌาน
- สัญญาเวทยิตนิโรธ
เป็นความสุขที่ดีกว่า ประณีตกว่า....
เนวสัญญานาสัญญายตนะฌาน
|
| |
ดูก่อนอานันทะ... อาจมีเจ้าลัทธิอื่นกล่าวว่า
พระสมณะโคดมกล่าว สัญญาเวทยิตนิโรธ
ว่ามีความสุข จะเป็นไปได้อย่างไร? ดูก่อนอานันทะ...
เธอพึงชี้แจงว่า ผู้มีอายุ... พระผู้มีพระภาคไม่ได้หมายถึงสุขเวทนา
แต่หมายถึงสุขตามฐานะ (สังยุตนิกาย
สฬายตนะวรรค เล่ม ๑๘ หน้า ๒๗๘)
|
|
 |
|
|
|
